آنفولانزای پرندگان(َAvia influenz):
یکی از بیماری های واگیردارتنفسی طیور است،عامل آن ویروسی متعلق به خانواده اورتومیکسو ویروس ها می باشد.ازآنجایی که ماده ژنتیکی(RNA)این ویروس دارای 8قطعه جداگانه است سریع خاصیت پادگنی از دست داده وباعث شدهجوجه هایی که به تازگی بهبود یافته مجددا می تواند مبتلا شوند.این ویروس دارای 3تیپ شامل تیپA،B،Cمی باشد که تیپ Aعلاوه برطیور می تواند سایر حیوانات از جمله خوک،اسب و…را درگیر نماید،تیپ نوعBفقط برای انسان بیماری زاست،ونوعC درانسان وخوک بیماری زاست.پس فقط تیپAاست که باعث ایجاد بیماری در پرندگان می شود.
مخازن بیماری:
پرندگان وحشی وآبزی می توانند بدون اینکه خود مبتلاشوند،ویروس های آنفولانزای طیور را با خودجا به جا کنند،میزبان واسط ویروس های آنفولانزای طیور و پستاندارن می باشند.
میزبان ها(پرندگان حساس به بیماری):
مرغ وخروس،بوقلمون،مرغ شاخدار،پرندگان زینتی،پرندگان وحشی وشترمرغ از پرندگان حساس به بیماری هستند.
ویروس های آنفولانزایاAvian influenza virus،A1v که ویروس های این تیپ دارای15سر و تیپ هماگلوتینین(H)و9تحتت تیپ نورامینیداز(N) می باشد.
دو نوع پروتئین اصلی HوN روی سطح این ویروس وجود دارد.
پروتئین Hدر خاصیت پادگنی و قدرت بیماری زایی ویرویس آنفولانزا نقش اصلی را ایفا می کند و چنانچه ویروس آنفولانزایی متعلق به تحت سر و تیپ های H5وH7جداشود لازم است که هرچه سریع تر به مراجع گزارش گردد،علت این امر به علت اینکه همه ویروس های فوق حاد آنفولانزای طیور متعلق به دو تحت سر وتیپH5و H7ld می باشد.ویروس های آنفولانزایی که تا به امروز در ایران جدا شده اند متعلق به تحت سر وتیپ N2وH9 بوده اند و خوشبختانه جزء گروهی از ویروس های آنفولانزا است که قدرت بیماری زایی فوق حاد نداشته و به انسان نیز سرایت نمی کند.درسال 1996اولین بار ویروس در کشور چین با جدا شدن از یک غاز متولد شده ،دیده شدو در سال 1997میلادی ویروس آنفولانزای H5N1درسال 2003بود،که به اروپا سرایت کرده ودر سال 2005به روسیه وقزاقستان سرایت نمودند،از آن زمان تا کنون بیش از700مورد در آفریقا ،آسیا و اروپا مشاهده شده است.
بیشترین تعداد افراد مبتلا نیزدر اندونزی،ویتنام و مصر بود،درسال5015ایالات متحده آمریکا با 47 میلیون مورد معدوم سازی،بیشترین تلفات در دنیا بود.بیشترین شیوع این بیماری،مارس2017در مالزی گزارش شد که در آن تعداد بسیاری از مرغ ها تلف شده بود اما هیچ مورد مرگ انسانی مشاهده نشده بود.ویروسH5N1،ویروسی است که روی طیور مزارع مرغ،غاز،بوقلمون و اردک اثر می نمود،این ویروس در سال 2015در اردکی وحشی در ایالات متحده مشاهده شد.اگر ویروسH5N1 دچار جهش شود می تواند به راحتی به انسان منتقل شده و همه گیر شود.در سال 1359،عراق اولین شیوع آنفولانزای مرغی را گزارش کرد که حدود 720هزار پرنده بر اثر این بیماری تلف شدند.ویروس های جدا شده از پاکشان مربوط به تحت سر و تیپ H7N3تعلق دارد که دارای بیماری زایی فوق حادی می باشد،در سال 1997ویروس آنفولانزا مربوط به تحت سر و تیپ H5N1 مرغی،از یک پسر بچه 3 ساله در هنگ کنگ جدا شد که به دنبال آن جهت جلوگیری از وقوع بیماری در انسان،کلیه طیور صنعتی هنگ کنگ بطور دسته جمعی کشتار شدند.در ایران اپیدمی بیماری آنفولانزای طیور در مرغداری های صنعتی استان های تهران و قزوین در خرداد ماه سال 1377 رخ داد.انتشار وسیع بیماری در این استانها و گسترش ان به سایر استان های کشور خسارات فراوانی را به صنعت طیور کشور وارد نمود.کلیه ویروس های آنفولانزای جد شده از ابتدای بیماری واگیری تا کنون در ایران دارای تیپ A،تحت سر وتیپ H9N2و جزء ویروس های نه چندان بیماریزا می باشند.آنفولانزای پرندگان در نوع تیپ A می باشند که در پرندگان بهدوگروه تقسیم می شوند:
1-ویروس آنفولانزای بیماریزایی بالا(فوق حاد)-2-ویروس آنفولانزابا بیماری زایی پایین(غیرفوق حاد)می باشند.
پرندگان مهاجر با عبور از مرزهای کشورهای مختلف می توانند این ویروس خطرناک را جابه جا کنند.
علائم بیماری فوق حاد در طیور:
1) شروع ناگهانی تلفات با روند افزایش در گله
2) انتشار ناگهانی بیماری در گله
3) بی حالی شدید،پژمردگی و دور هم جمع شدن گله
4) کاهش شدید مصرف دان
5) علائم تنفسی حاد
6) افت ناگهانی و شدید تولید تخم روزانه
7) سیاه شدن و خونریزی تاج،ریش و ساق پا
در چنین مواردی باید پرنده ها به سرعت معدوم شوند تا از شیوع آنها جلوگیری شود.از پرنده های آلوده در فرم فوق حاد می تواند به انسان منتقل شود ولی در مورد انتقال از انسان به انسان تاکنون گزارشی نشده است.
دوره نهفته این بیماری حدود 7روز است.و از یک روز قبل از شروع علائم تا7روز بعداز آن بیماری می تواند مُصری باشد،هر بیمار تب دار(بیش از 38درجه سانتیگراد) به همراه حداقل یکی از علاءم سرفه،گلودرد،تنگی نفس،کنژنکتیوویت(التهاب چشم)به شرطی که یکی از شرایط تماس زیر را داشته باشد مشکوک به انفولانزای مرغی است.سابقه تماس در7روز قبل ازشروع علائم با یکی از موارد زیر:
1) پرندگان به خصوص مرغ که به دلیل یک بیماری مرده باشد.
2) یک مورد آنفولانزای A/H7 و A/H5که در مرحله واگیری بیماری بوده است.
3) سطوح ویا محیط آلوده به آنفولانزای پرندگان
4) سابقه کار در محیط آزمایشگاهی که نمونه های انسانی یا حیوان مشکوک به آلودگی آنفولانزای پرندگان داشته اند در طی 7 روز قبل از شروع علائم.
5) وجود یک تست آزمایشگاهی مثبت آنفولانزای Aکه نتواند نوع ویروس را مشخص کند.همچنین بیماری که به دلیل بیماری حاد تنفسی با علت نامشخص فوت کرده اند ودر صورتیکه یکی از شرایط زیر را دارا باشدمشکوک به ابتلا به آنفولانزای مرغی می باشد:
1)اقامت در مناطقی که موارد مشکوک یا تأیید شده آلودگی به آنفولانزای پرندگان گزارش شده است.
2)وجود سابقه تماس در طی 7روز قبل از شروع علائم با یک مورد تأیید شده درانسان آنفولانزای A/H5 که درون همه گیر بیماری بوده است.
نحوه انتقال بیماری فوق حاد:
1) تماس با پرندگان وحشی و پرندگان آبزی آلوده
2) تماس با طیور آلوده
3) از طریق کفش،لباس،خودرو،آب،دان ومدفوع و بستر آلوده
4) سگ وگربه به عنوان ناقلین مکانیکی
5) تهیه دان از منابع غیر مطمئنبه خصوص کانون های آلوده
6) پراکنده شدن کود مرغداری به محیط اطراف
7) عدم پاکسازی و ضد عفونی کامل محل نگهداری مرغ ولوازم وتجهیزات قبل از پروش جوجه.
8) می توان جهت ضد عفوفی مرغداری ها و…ازشوینده ها،فرمالین،عوامل اکسید کننده،اسید های رقیق ویونهای آمونیوم استفاده کرد.
راههای پیشگیری از بیماری :
1)جلوگیری از ورود پردگان وحشی به محل نگهداری مرغ از طریق نصب توری وترمیم خرابی های آن
2)رعایت اصول بهداشتی و امنیت زیستی در مرغداری های صنعتی
3)ضد عفونی کامل محل پرورش مرغ و تجهیزات آن قبل از جوجه ریزی
4)ممانعت از ورود حیوانات دیگر به عنوا ناقلین مکانیکی به محل پرورش مرغ
5)اعلام هرنوع کاهش شدید مصرف دان ،کاهش شدید تولید یا افزایش تلفات به نزدیک ترین پست دامپزشکی.حین کاربا پرندگان از دستکش استفاده کنید،ازنگهداری پرندگان در خانه خود داری کنید،ازخرید پرندگان که خارج از سیستم دامپزشکی و بهداشتی ذبح می شوند،خودداری کنید.گوشت مرغ را قبل از طبخ به مدت 20دقیقه بجوشانید،تخم مرغ و مرغ را در کنار مواد غذایی دیگر قرار ندهید.سطح تخم مرغ های آلوده به خون و مدفوع پرندگان را قبل از تکاندن شسته شود.تخم مرغ را در صورت آب پز نمودن،زرده و سفیده تخم مرغ باید کاملا سفت میل شود.در آبهایی که پرندگان در آن زندگی می کنند،شنا نکنید و فاصله 1 متری خود را با فرد مبتلا حفظ کنید،همچنین سعی کنید به مناطق آلوده سفر نکنید.
توصیه های مهم بهداشتی:
1) خودداری از شکار ونگهداری پرنده های مهاجر وبومی آبزی
2) اهالی روستاها از رها نمودن مرغ های بومی ودیگر ماکیان بصورت چرای آزاد خودداری کرده و آنها را در مکانهای سرپوشیده قرار دهند،چون امکان انتقال بیماری به طیور بومی از طریق تماس با پرندگان وحشی وجود دارد.
3) صاحبان طیور بومی در صورت مشاهده تلفات در طیور مراتب را سریعا به نزدیکترین پست دامپزشکی اطلاع دهند.
4) کودکانتان را از طیور دور نگه دارید.
5) تماس نزدیک با پرندگان می تواند شما و خانواده تان را در معرض ابتلا قرار دهد.
6) از گوشت های مرغ تازه بسته بندی شده ویا منجمد بسته بندی شده استفاده و خریداری کنید،چرا که یان محصولات در کشتارگاه زیر نظر دکتر دامپزشک بازدید وبسته بندی شده است.
7) برای خرد کردن مرغ خام از تخته های جداگانه استفاده کنید.
8) گوشت پخته شده مرغ را روی سطوحی که قبلا مرغ خام بوده قرار ندهید.
9) مرگ ناگهانی پرنده را باید به نزدیک ترین داممپزشک اطلاع دهیم.
10) اگر پس از تماس با پرنده های مریض ویا مرده احساس تب ویا علائم آنفولانزا در شما به وجود آمد به نزدیک ترین درمانگاه محل سکونت خود مراجعه کنید.
11) مهمترین علت شیوع این ویروس ها پرنده های مهاجر هستند،درمناطق شمالی کشور شکارچیان به صید پرندگان مهاجر پرداخته و آنها را در بازار های مختلف مثل جویبار و فریدون کنار و…به فروش می رسانند که این کارخطرناکی است وراه برای ورود آلودگی باز می شود.
12) برخی از شکارچیان وصیادان جهت شکار غاز،غاز های خود رابا تولید صدا مجبور به نشستن پرندگان مهاجر برروی تور می کنند که این می تواند آلودگی را از پرنده وغاز مهاجر به طیور بومی انتقال دهد.
13) در کشور ما 105بازار فروش پرنده داریم که بیش از نیمی از آن در استانهای شمالی کشور هستند و در فصول پائیز و زمستان محل فروش پرنده های مهاجر هستند.که این راه خطرناکی جهت انتقال ویروس می تواند باشد.
14) وسایل نقلیه،پرسنل وکارکنان،پرسنل تحویل گرفتن تخم مرغ در معرض آلودگی اند.
15) اگر روستائیان و افراد دیگر مجبور به خرید پرنده جدیدی شدندسعی کنند آن را مجزا نگه داشته و آن را به مدت 21روز قرنطینه نمایند.
16) در صورت کشته شدن ماکیان در مناطق باید تا شعاع یک کیلومتری همه پرندگان را باید معدوم کرد.
17) ویروس های آنفولانزا نسبت به دما حساس هستندو اگر آلوده باشند با طبخ صحیح می توان عامل بیماری را ازبین برد.
18) تخم مرغ ها را باید کاملا آب پز نمود و بعد استفاده نمود.
19) اگر لاشه مرغ ها کاملا و به طور صحیح معدوم و زیر خاک دفن و آهک پاشی شود دیگر مشکلی ایجاد نمی کند.
20) باید لاشه های آلوده درون گونی پلمپ شده ودر ارتفاع نیم متری از سطح زمین خاک بر روی آن ریخته شود وبعد برروی آن آهک ریخته شود.
21) محل زندگی پرنده ها راباید به خوبی با موادشوینده وآمونیوم و چهارتایی و…ضد عفونی شود.
22) مرغی مغزپخت شده باشد به هیچ عنوان نمی تواند ایجاد آلودگی و بیماری کند.آنفولانزای فوق حاد پرندگان میتواند مشکلات اقتصادی،بهداشتی،اجتماعی و سیاسی ایجاد کند.سازمان جهانی بهداشت(WHO)بدنبال ریشه کنی این ویروس است،تنها راه طیور آلوده معدوم سازی آنهاست،که البته این خسارت اقتصادی زیادی ایجاد می کند.
23) در زمان قربانی کردن طیور،خون پرنده می تواند آلودگی را منتقل کند.
24) دامپروران،دامپزشکان و کارگران مرغداری ها بیشتر در معرض بیماری قرار می گیرند.
25) مشاغلی که با مدفوع پرندها در تماس هستند باید توجه داشته باشند.
26) پرنده های زینتی وارداتی باید حتما دوره قرنطینه را سپری نمایند.
27) پرسنل آزمایشگاه مشغول به کار برروی آنفولانزا به خصوص تیپ های A/H7وA/H5 باید مراقب باشند.
کلیه مرغ ها،طیور،بوقلمون و شترمرغ مصرفی مردم داخل کشور تحت نظارت بهداشت ودامپزشکی قرار دارد و همچنین در کشتارهای مربوطه بازرسی قبل ازکشتار ویعد از کشتار توسط دامپزشکان صورت می پذیرد و مردم با خیالت راحت میتوانند ازاین فرآورده ها استفاده کنند.
ویروس های بیماریزای آنفولانزای فوق حاد از طریق ترشحات آلوده به فرد مبتلا منتقل می شوند بنابراین باید از تماس دست باچشم و بینی خود دوری شود.
مردم به هیچ عنوان نباید به شایعات توجهی کنندونباید نگران باشند.
علائم بیماری در انسان:
دوره نهفتگی این بیماری 2تا8روز است،دوره نهفتگی بیماری فصلی برای انسان 2تا3روز است،میتوان به تب بالای بیش از 38درجه سانتیگراد،مشکلات تنفسی تحتانی وفوقانی اشاره نمود.
درپی ابتلا به بیماری در انسان علائم زیر قابل مشاهده است:سرفه خشک،صدای خش دار،تب بالای 38درجه سانیگراد،بینی کیپ شده یا آبریزش بینی،درد استخوان ومفاصل وماهیچه ها،خونریزی بینی،درد قفسه سینه،مشکل در خوابیدن،معده درد همراه با اسهال،خونریزی لثه و خلط خون آلود سینه،در برخی بیماران ذات الریه،آسم و مشکلات تنفسی ایجاد می کند.این علائم 5روز پس از علائم اولیه رخ می دهند و وضعیت بیمار درنتیجه ذات الریه به سرعت وخیم شده و در نهایت جان بیمار را می گیرد.
28) دمای پخت گوشت مرغ ها و پرندگان مبتلا باید حداقل 74درجه سانتیگراد باشدتا هنگام پخت عتمل بیماری از بین برود،همچنین درهنگام پخت وآب پز نمودن تخم مرغ باید زرده وسفیده آن کاملا سفت شده باشد و نباید عسلی باشد.
تشخیص آزمایشگاهی:
1) سرولوژی(تست های سرمی)الایزا،AGP(آزمایش رسوبی ژن)،RT-PCR بافت نای،ریدو کلو آن مرغ تخلیص شده و با استفاده از پرایمر اختصاصی باروشAT-PRC آلودگی ویروسی را تشخیص می دهند.
2) بهداشت دست ها و شستشوی مداوم دست ها در هنگام خوردن غذا،بعد از استفاده از دستشوئی در هنگام عطسه و سرفه نمودن.
3) بیماران باید از اماکن عمومی دور شوند.
4) واکسن آنفولانزای فصلی نمی تواند فرد میتلا از ویروسH5N1مصون نگه دارد.ویروس H5N1 مرغی می تواند با ویروس آنفولانزای فصلی انسان تبادل ژنی انجام دهد وبه افراد دیگر منتقل شود که اگر آنفولانزای مرغی وارد بدن انسان شود می تواندعواقب مرگباری را به همراه داشته باشد،کنترل شیوع انفولانزای انسانی و مرغی،احنمال در تماس بودن دو نوع ویروس(انسانی و مرغی)و تولید نوع جدیدی از ویروروس را به حداقل می رساند.
5) کلیه گله های طیور پرورشی باید ظرف مدت48ساعت قبل از بارگیری توسط دکتر دامپزشک مسئول فنی مرغ داری مورد معاینه درمانگاهی قرارگرفته و نسبت به صدور گواهی بهداشتی جهت حمل به کشتار مربوطه اقدام نمایند.
6) کلیه سبدها و وسایل و کامیمون حمل بااید قبل و بعد از بارگیری شستشو و شوند.
7) در بازرسی بهداشتی توسط کارشناسان دامپزشکی لاشه های مظنون باید ضبط ومعدوم و یا درون خاک به همراه آهک دفن شود.
8) مسئول فنی بهداشتی باید در بازرسی قبل و بعد از کشتار علائم پرنده ها توجه نماید تا درصورت علائم و نشانه های بیماری جلوی کشتار را بگیرد.
9) از ورود خودروهای متفرقه به درون کشتارگاه باید جلوگیری شود.
ضایعات کشتارگاه باید به کارخانجات تبدیل ضایعات و در صورت بیماری پرنده ها معدوم شوند.بنابراین مرغ های بسته بندی در کشتار گاههای مربوطه فاقد هرگونه مشکلی هستند و مردم می توانند به راحتی آنها را مصرف نمایند و باید برخی از مواردی را که ذکر شد رعایت کنند تا به بیماری دچار نشوند.
درمان آنفولانزای مرغی:
اوستا میویر با نام تجاری تامیفلوباید تا48ساعت پس از شروع علائم بیماری مصرف کنند تا به بهترین نتیجه برسند و اثر بخش باشند.مقدار داروی تجویزی و طول درمان به شدت و مدت بیماری بستگی دارد.پزشکان علاوه بردارو از بیمار می خواهند خوب استراحت کرده مایعات زیادی مصرف کنند وبه خوبی تغذیه کنند تا با بیماری بتوانند مقابله نمایند.
منابع:
1) ویروس شناسی پزشکی جاوتز،دکتر محمد کریم رحیمی-دکتر عمید اطهری انتشارات آییش پاییز1385
2) ویروس شناسی دکتر شاهپور شاه قاسم انتشارات مجتمع آموزشی و فنی شهرانی-تابستان 1376-
3)
4) ویروس شناسی دامپزشکی (بیولوژی ویروس ها)ترجمه دکترهادی کیوان فر،فرشید همت زاده،دکتر علیرضا محمودیان انتشارات دانشگاه شهران-تهران بهار1380
5) ویروس شناسی پزشکی دکتر پرویز مالک نژاد
6) دستور العمل های نظارت بهداشتی طیور(کشتارگاه)سازمان دامپزشکی کشور
7) بیماری های طیور دکتر محمد موذن دامپزشک کیلینیسین اختصاصی طیور
8) بیماری آنفولانزا معاونت امور بهداشتی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ارومیه
9) بررسی انجام گرفته بیماری آنفولانزا توسط روش های آزمایشگاهی توسط آزمایشگاه آسا